Om brugen af konjunktiv i oldnorsk.'

§ 62. Sammenligningssætninger indledes med sem el. en. sem bruges efter adjektiver og adverbier (adverbiale udtryk), som betegner maade, grad eller lighed (svá, á þann veg, því ved komp. „saameget, desto" slíkr, samr, jafn, líkr o. 1.).

svá sem líkamr fæðisk af líkamlegum fœzlum, svá fæðisk öndin af guðlegum málum (Hom. 8, 2). Sveinn görir nú svá, sem fóstri hans lagði til (Jomsv. 61, 11). þann veg sem farit hafði (Jomsv. 69, 33). mun ek forða fjörvi mínu fyr slíkum, sem þú ert (Harb. 12). jafndigr, sem hann er langr (Kgs. 31, 25). skinn því gnóglegar ljós guðs miskunnar yfir þeim, sem þeir vaka trúlegar yfir hjörð guðs (Hom. 69, 12). hverjum sýnisk því síðr guðs gata þröng, sem hann elskar guð framar (Hom. 134, 10).

Anm. Efter maades- og lighedsudtryk kan ogsaa sættes ok istedetfor sem; se Oxforderordbogen og Fritzner.

§ 63. Som de anførte exempler viser, bruges indikativ i en sammenligningssætning med sem, naar handlingen betegnes som virkelig, eller der uden hensyn til noget foreliggende tilfælde alene angives, at en handlings maade eller grad afhænger af en anden handlings maade eller grad (sml. vort: som herren er, saa følge ham hans svende; saameget herligere som).

Derimod bruges konjunktiv, naar udsagnet betegnes som noget, der ikke er virkeligt, men alene sættes og antages til

1 Fortsættelse fra 2det Bind S. 375.

Arkiv for nordisk Filologi III.

sammenligning. Efter en hovedsætning i nutid sættes præs. (perf.) konj., efter fortid imperf. (plusquamp.).

í gögnum þat má sjá, svá sem ekki sé fyrir (Hom. 171, 20). svá drúpir Danmörk, sem dauðr sé Knútr son minn (Jomsv. 58, 19). eigi mun þér at því verða sem engi hafi verit (Jomsv. 70, 26). er gert undir honum, sem hjallr sẻ (O. S. 108, 15). veit ek eigi, hví þú lætr svá, sem þú skylir bjóða sætt fyrir hann (O. S. 119, 25). heyrisk mönnum, sem dynr komi (Kgs. 22, 34). þá er, sem hvalr viti þat (Kgs. 30, 6). hví ertu þannveg yfirlits, sem þú sér at bana kominn (Jomsv. 75, 11). lát eigi hræða þik um búning veraldligrar atferðar, svá sem þú megir eigi inn ganga með þeim búningi í dýrð himnesks lífs (Hom. 59, 3 fg.). lát, sem þú munir (agter, har isinde) hafa øxi í höfði honum (Nj. 135, 31).1 svá er friðr kvenna þeira er flátt hyggja, sem aki jó úbryddum á ísi hálum (Hav. 90). þeygi er, sem þú þrjú bú góð eigir (Harb. 6).

heyrðu þeir brest ok dett, sem nakkvat felli (O. S. 72, 3). svá var í hverju fylki, sem lendir menn réði fyr búandamúgnum (O. S. 38, 8). Dalaguðbrandr hefir maðr heitit, er svá var, sem konungr væri yfir Dölum (O. S. 106, 7). mýss svá stórar, sem kettir væri (O. S. 109, 26). skreið Arnljótr þá svá hart, sem hann færi lauss (O. S. 153, 22). var þá kistan Ólafs konungs spánósa, svá sem nýskafin væri (O. S. 229, 10). hann mælti til þriðjungs alls fjár, sem hann væri arfgengr (Jomsv. 59, 7). var sá staðr forðum svá, sem hann væri höfuðsæti ok konungsborg (Kgs. 26, 7). kom þar sígandi ór lopti ofan eitt akkeri svá, sem þat væri ór skipi kastat (Kgs. 27, 36). fór hann svá hart, sem fugl flygi (Nj. 92, 110). þat lét hann eigi, sem hann vissi, hverr því hefði sært (Nj. 112, 37). gekk svá milli úvina sína náliga, sem hann æði vind (Mork.

1 Men: þannig er þítt lyndi, sem þú munir vera eigi smára manna nökkurra (Jomsv. 61, 29) er en blanding af to forskjellige udtryk: þú munt vera o. s. v. (du er nok) og þannig er þítt lyndi, sem þú sér eigi o. s. v.

118, 23). feykir inn í húsit, sem kolfi skyti (Mork. 213, 17). svá mjúkr ok léttr var honum þegar fótrinn bæði at ríða ok renna, sem honum hefði enskis vætta verit at grandi eða at meini ordit (Hom. 168, 6). svá var minn Sigurðr hjá sonum Gjúka, sem væri geirlaukr ór grasi vaxinn (Guð. 1, 18). þá hraut við inn reginkunngi baldr í brynju, sem björn hryti (Hamd. 26).1

Anm. 1. Undertiden indeholder sammenligningssætningen et fuldstændigt hypothetisk udsagn:

svá roði í kinnunum, sem þá myndi, ef hann væri nýsofnaðr (O. S. 229, 13). síðan hafði vaxit hár hans ok negl því næst, sem þá myndi, ef hann hefði lífs verit hér í heimi alla þá stund, síðan er hann fell (O. S. 229, 16).

En paavirkning fra den hypothetiske udtryksmaade er det ogsaa, naar der enkeltvis i sammenligningssætningen efter nutid i hovedsætningen findes plusquamperf. (imperf.) konj.

gørðu nú svá mikinn hernað, sem hitt hefði náliga skuggi einn verit (Mork. 55, 29). græer þar við annat land svá, sem hann hefði jafnan þar verit (Kgs. 22, 33).

Anm. 2. Stundom findes et blandet udtryk af tidsog sammenligningssætning:

skar hár hans ok negl, þvíat hvárttveggja óx, svá sem þá er at hann væri lifandi maðr í þessum heimi (O. S. 230, 10). fóru með alvæpni, sem þá at þeir skyldi til bardaga búast (O. S. 157, 1). sagði hann svá síðan, at andlit konungsins var svá fagrt ok roði í kinnum, sem þá at hann svæfi (O. S. 219, 36).

§ 64. Efter verber, som betyder "synes", bruges ofte en sammenligningssætning med sem og konj. i samme betydning som en substantivsætning med at.

svá sýnist mér, sem minna sé karp þitt (O. S. 109, 10). veit ek, at svá man þykkja, ef utanlands kømr sjá frásögn, sem ek hafa mjök sagt frá íslenzkum mönnum (O. S. 3, 12).

1 I Eddasyntaxen I pag. 66* anføres Guð. 1, 19: nú em ek svá lítil sem lauf sé opt jölstrum som exempel paa potential konj. i saadanne sætninger. Men som ovenfor vist, bruges idethele ikke præs. konj. potentialt. Maaske bør sé her opfattes som præs. ind. af sjá („som jeg ofte ser løvet at være").

lízt honum nú svá, sem sýnisk mér nú svá, sem forvitnask (Kgs. 18, 4).

svá lízt mér Erlingr! sem eigi sé þér verra at taka af mér jafnmiklar veizlur (O. S. 47, 2). eigi þikki mér þá, sem vér berimst við menn eina (Jomsv. 74, 7). minna hafi þorrit (Sn. E. I 156, 22). ek þurfa þessa ræðu eigi lengr at honum þikkir, sem ek eiga eina höndina (Mork. 70, 12). svá lízt mér um ráðagerð þessa, sem vér munim (futurum) þurfa ramliga at gera samband várt (O. S. 61, 23). sýnist oss, sem þat myni einhlitt til sætta, ef mægðir þær mætti takast (O. S. 66, 14). nú lízt mér svá, sem vér mynim vinna ekki til sæmðar með eigi meira her, en nú höfu vér (O. S. 165, 37).

honum þótti, sem þeir hefði þá engi föng at berjast við Ólaf (O. S. 41, 21). svá sýndist, sem dust ryki ór hreinbjálfanum (O. S. 218, 21). var þá fyrst á þannig virt, sem Ólafr konungr hefði svá miklar læknishendr (O. S. 197, 4). þótti honum sjálfum, sem draumr hefði verit (Hom. 158, 7). svá þótti honum vesöld ok pínslir þær, er fyrr hafði hann þolat, sem þat væri skuggi nökkurr (Hom. 159, 22). sýndist nú öllum, sem Loki hefði látit leikinn (Sn. E. I 152, 21). mér þótti, sem herrinn héti Jómsvíkingar (Joms. 71, 25). þótti, sem hann úvirði frásögnina (Mork. 60, 1). sýndist nær, sem hon væri dauð (Mork. 71, 33).1

Anm. Ligesom tilfældet er i at-sætninger, der er afhængige af meningsverber, kan i en saadan sammenligningssætning efter verber at synes" bruges en omskrivning med munu, der udtrykker det formodede. Hjælpeverbet sættes da i almindelighed i konjunktiv, men stundom findes ogsaa indikativ:

man svá þykkja þeim, er löndum ræðr, sem úfriðar myni af þér ván vera (O. S. 97, 30). svá lízt mér á, sem ér mynit nú þykkjast hafa vald á um mál Ásbjarnar (O. S. 119, 23). svá lízt mér, sem þessi för myni vera heiman gør, at þér munut nú þykkjast hafa hálf ráð við mik eða meir (O. S. 146, 13 det synes mig, som denne færd nok er saaledes foranstaltet, at etc.). skipit sýndist þeim grátt ok bráðlaust, ok

1 mér þótti, sem vit Sveinn konungr fyndimk ok heldim á einni hönk ok togaðim, ok dró hann af mér hönkina (Mork. 77, 18).

sem skipit myndi skinit af sólu (O. S. 170, 33). konungr segir, at honum leizt svá, sem í slíkum mönnum myndi vera góð fylgð (O. S. 201, 35). þá er honum þótti, sem skamt mundi at bíða (Jomsv. 76, 1). sjá enn virðiligi maðr, er mér virðist, sem vera muni foringi yðarr (Mork. 41, 30). svá lízt mér, ef þetta stórræði skal fram fara, sem vér Uppsviar munum vera skulu fyrir (O. S. 89, 3). svá líz mér, sem þessi mun mestr ætlaðr (Sn. E. I 158, 1). lizt honum svá, sem alllítill munr mun vera (Sn. E. I 156, 13). svá lízt mér, sem þess hlutar mun (var. muna) ek yor spurt hafa (Sn. E. I 140, 19).

§ 65. Ogsaa efter verber og udtryk, som betyder „erfare", kan sættes en sætning med sem og konj. i samme betydning som en konjunktivisk at-sætning.

spurðist honum svá til, sem ekki væri kristnihaldit, þegar er norðr sótti á Hálogaland (O. S. 100, 33). spurðist honum svá til, sem víðast myndi mikit á skorta, at vel væri (O. S. 44, 27). svá spyrsk mér til, sem í øngan stað mynim vér þann hafa komit, at jafnmikil nauðsyn myni til at halda (Mork. 161, 23).

§ 66. Efter komparativ samt annarr indledes sammenligningssætningen med en, og indikativ sættes, hvor sætningens indhold udsiges som faktisk eller virkeligt.

þat varð annan veg, en jarl hafði ætlat (O. S. 97, 12). lét hann øngu öðru við koma, en létu líf eða limar (O. S. 190, 6). sá stjörnu eina ljósari, en hann hafði fyrr séna (Hom. 60, 13). stóð eigi til minna geigs, en borgin öll myndi upp ganga (var nær ved Hom. 163, 1). bar eigi betr at, en um konu þá flaut ok fór ferligt úorðan (Hom. 155, 5). þóat hann sé yngri, en í lögum várum er mælt (Jomsv. 68, 4). er annan veg, en ek hygg (Sn. E. I 152, 5). meiri muntu vera, en mér lízt þú (Sn. E. I 152, 7). munat mætri maðr á mold koma und sólar sjöt, en þú, Sigurðr! þykkir (Sig. 1, 53).

§ 67. Derimod staar efter komparativ en sætning med en i konjuuktiv (præs. (perf.) om nutid, imperf. om fortid), naar der angives, at en gjenstand er i besiddelse af en egenskab,