Men ordstillingen kan blive uforandret, og verbet stilles först, om der som grammatisk subjekt til föies et pat (hitt).

var þat lífsháski at hlaupa á sæinn (SE. 40, 10). þykki mér þat allfýsilegt at koma í þeira sveit (Eg. 16, 5). er þat mitt ráð, at vér leggim oss ekki á trúnað þessa bónda (Hkr. 518, 23). er hitt boen mín ok vili, at þér farit at heimbođi til mín (Eg. 47, 4). er sú bæn Kveldúlfs, at þú takir við Þórólfi vegsamliga (Eg. 22, 10). er ydr þat vegr mikill, er úvinir yðrir fara sjálfviljandi af oðrum lọndum (Eg. 217, 16). þiki mér þat miklu skipta, at þeim sé vel til haga haldit (Eg. 297, 18).

Det pronominale subjekt sættes dog ofte foran verbet, navnlig altid, naar der ligger eftertryk paa det.

þat þótti foður minum vegr at deyja í konungdómi međ sæmd (Eg. 8, 11). þat er mér lítit starf at reka þetta erendi (Eg. 216, 11). þat samir eigi, at lendir menn láti skip fyrir þér (Mork. 49, 3). þat mun konungi skylt þykkja, at ek fara með honum, ef hann skal verja land sitt (Eg. 9, 8). sú er bæn mín, at þú látir okkr hvárki skiljast lífs né dauđa (Hkr. 477, 26).

3. Stundom, naar verbet skal særlig udhæves.

þá mælti sá er bundinn var: Lifa enn nokkurir Jómsvíkingar (Fsk. 52, 10). konungr mælti: Vandast nú getan (Hkr. 673, 5). veitti nú hondin fætinum (SE. 77, 27). týn eigi manninum, herra! sjá nú allir, at þú ert miklu betr syndr (Hkr. 694, 34). má mér svá vel líka þín þjónosta, at ek veita þér bætr eptir bróður þinn (Eg. 78, 7; má má vera, at).

Saaledes kan spörgsmaalets verbum gjentages med eftertryk i svaret.

hvat ætla menn, at Sigmundi Brestissyni muni hafa at bana ordit? sagði hann ætla sumir, at þér muni hafa fundit þá í fjorunni ok drepit þá mæla þat enn sumir

menn, at þeir muni hafa sprungit á sundi (Flat. I 556, 8; 11). hafði hann nakkvat vápna? segir Flosi. Hafði hann sverdit Fjorsvafni, segir Geirmundr (Nj. 130, 45). cfr. hvernug varð hann við Ásbjorn, þegar er þér ruddut skipit? Þórir segir: Bar hann sik til nokkurrar hlítar (Hkr. 356, 34). þá spurði hann eptir, ef setr nokkur væri í dalnum. En Brúsi segir: Eru setr, er heita Græningar (Hkr. 450, 7).

Navnlig stilles saaledes verbet ofte foran i de sammensatte verbalformer, hvor da infinitiven eller fortidsparticipiet sættes först 1):

taka mundi þá øx þín til hans (Hkr. 525, 27). þurfa muntu, þjálfi, at leggja þik meir fram (SE. 31, 27). svínbeygt hefi ek nú þann, er ríkastr er með Svíum (SE. 83, 11). heyrt hefi ek, at þér hafit kvisat í milli yðvar (SE. 30, 19). felt hefir hon þá menn, er mér hafa litizt eigi ústerkligri, en þórr er (SE. 33, 17).

4. Altid i den saakaldte "omvendte ordstilling" d. e. naar objektet, hensynsbetegnelsen, prædikatsordet, et adverbium eller en adverbiel bestemmelse sættes paa förste plads for at fremhæves. I dette tilfælde kommer verbet efter det udhævede ord og subjektet efter verbet.

suma rak hann af landi, ok af sumum tók hann stórfé, fyrir sumum lét hann bú hoggva (Hkr. 526, 15). Gunnari lét hann kasta í ormgard (SE. 76, 12). dýrt er dróttins ord (Hkr. 300, 33). þat kveld gekk hann at brúðhlaupi međ Brynhildi (SE. 75, 12). skamt þaðan frá viðr tjórnina hjá leirvík nokkurri var Haraldr (Hkr. 285, 22). ekki uni ek því. þá mælti konungr (Hkr. 673, 21).

Paa samme maade kan ogsaa en infinitiv stilles först. vill þú þiggja gullit at gjof? þiggja vil ek víst, segir

1) Ellers er det regel, naar subjektet stilles efter verbum i sammensat form, at hjælpeverbet sættes foran subjektet, men hovedverbet bagefter; altsaa : þá mundi øx þín taka til hans; hefi ek heyrt o. s. v. Dog siges ogsaa: ok þaðan af eru komnir þessir úlfar (SE. 8, 5).

sveinninn (Nj. 94, 7). fara skaltu, Kálfr (Hkr. 525, 17). vera kann þat, at þú sér ættstærri en hon (Hkr. 162, 7). vera munu ykkr þykkja sakar til, þó at þit ráðit þórólf af lífi (Eg. 60, 11). sjá kann ek á þessu, at þú ert hollari Agli en Eiríki konungi (Eg. 223, 8).

Hertil hörer (cfr. ovenfor side 217-18), at verbet stilles efter subjektet

a) i eftersætninger;

b) i udtryk som: "siger han" o. 1. (samt ætla ek, hygg ek, vil ek o. 1.), naar de stilles efter eller indskydes i en direkte tale 1) (eller subst. sætning).

áðr konungr kæmi af skóginum, lét hann marga menn (OH. 18, 36). þótt ek sjá úskygn, þá er þó sjálf hond hollust (OH. 157, 31) 2).

hefir þú nokkura menn hitt í borginni, segir Arinbjorn, þá er þik muni kent hafa? (Eg. 217, 25). þokum at skóginum, sagði hann, ok látum hann hlífa á bak oss (Eg. 168, 8).

fáir ætla ek 65, 17). þau orð

31, 1). arf minn (Eg. 26, 9).

at þau bindi sárin, er hann veitti (Eg. bað Ásta at vit skyldim bera þér (OH. allan vil ek at taki þórólfr félagi minn

5. Naar en hovedsætning knyttes til et foregaaende sideordnet udsagn med ok.

Magnús konungr fór um haustit alt austr til landsenda, ok var hann til konungs tekinn um alt land, ok varð alt landsfólk því fegit, er Magnús var konungr orðinn (Hkr. 518, 34). jarl þakkaði honum vel þessi heit, ok dvaldist hann með þorgný (Hkr. 290, 11). Sigurdr konungr hét ferd sinni, ok gerðu konungar stefnulag sitt í Eyrarsundi

1) Denne udtryksmaade er i det gamle sprog ikke saa almindelig som nutildags og er væsentlig indskrænket til præs. og imp. af segja.

2) Cfr. sá maðr er kaupmaðr skal vera, þá verðr hann leggja sík í margan lífsháska (Kgs. 6, 8). en sá er þetta nemr ok gætir, þá missir sá eigi sannrar spektar (Kgs. 5, 16) ef maðr skal kaupmaðr vera o. s. v.

(Hkr. 685, 6). eigi hljótu vér meðalorðaskak af honum Mœrakarli, ok væri hann launa fyrir verðr (OH. 157, 34).

Efter ok kan subjektet stilles foran verbet, naar der ligger eftertryk derpaa.

en er hann sagði ásunum draumana, þá báru þeir saman ráð sín, ok var þat gert at beiđa griđa Baldri fyrir allskonar háska, ok Frigg tók svardaga til þess, at eira skyldu Baldri eldr ok vatn (SE. 36, 32). Þórólfr var sárr mjok en Bárðr meir, ok engi var úsárr á konungsskipinu fyrir framan siglu (Eg. 25, 16).

Ellers findes den ordstilling sjelden.

þeirra sat innast Auðun illskælda; hann var ellztr þeira ok hann hafdi verit skáld Hálfdanar svarta (Eg. 21, 13). eptir þat tók Sigurdr konungr vel við frændsemi Haralds, en Magnús son hans úþokkaðist mjok við hann, ok margir hofðingjar sneru eptir honum (Hkr. 692, 28). eru nú konungi orð gør, at hann leggi til heilræði, ok hann kemr ok lítr yfir ráðit hennar (Mork. 70, 28).

Merkeligt er det, at naar sætningen forbindes med et sideordnet udsagn med en, bruges den normale ordstilling (subjektet foran verbet).

síðan toluđu danskir hofðingjar langar tolur ok snjallar, en bændr svoruđu ok toluđu í mót, sogdu margir, at þeir vildi fylgja Sveini konungi ok berjast með honum, en sumir neittu (Hkr. 518, 11). þá lét Sigríðr dróttning um nóttina veita þeim atgongu bædi med eldi ok vápnum; brann þar stofan ok þeir menn, er inni váru, en þeir váru drepnir, er út kómust (Hkr. 162, 20). þann vetr fóru menn milli Ólafs konungs ok Sigríðar dróttningar, ok hóf Ólafr konungr þar upp bónord sitt við Sigríði dróttning, en hon tók því líkliga (Hkr. 177, 12).

Undtagelse herfra findes i "omvendt ordstilling".

þess strengðir þú heit, Vagn, at drepa mik, en mér þykkir hitt nú líkara, at ek drepa pik (Hkr. 159, 10).

margir hans menn lottu hann þess, en eigi at síðr fór hann med mikla sveit manna (Hkr. 162, 13).

Ellers meget sjelden; f. ex. Hkr. 683, 27: fleiri hlutir urðu þeir í skiptum þeira bræðra, er þat fannst á, at hvárr dró sik fram ok sitt mál, ok vildi hvárr vera odrum meiri, en helzt þó friðr milli þeira, meðan þeir lifđu, hvor verbet er stillet foran forat udhæves, og Eg. 37, 10: konungr ræddi fátt um þessi tíðendi fyrir monnum, en fannst þat á, at hann mundi trúnað á festa þessa orðræðu, hvor stillingen er overensstemmende med, hvad der er sagt ovenfor under 2.

Grunden til den forskjellige stilling af sætningsledene efter en og ok maa söges deri, at paa den tid, da denne sprogbrug fæstnede sig, föltes en blot som en tonlös forbindelsespartikel, men ok som et betonet adverbium

=

"videre, fremdeles, desuden", hvorefter der krævedes "omvendt" ordstilling. Men paafaldende er det, at denne ordstilling har kunnet holde sig saa uforandret, efterat ordet er gaaet over til en ubetonet sideordnende konjunktion.

2

Forholdet er da det samme som ved enda (opr. en þó cfr. Noreen: Aisl. gram. § 117, 2) eg. "og paa den anden side, og desuden, og tilmed", der efterhaanden gaar over til betydningen "og" eller "men", samt ved heldr der fra at betyde "heller, mere, meget mere o. 1." bliver til "tværtimod" og tilsidst til adversativ partikel "men". Efter disse ord benyttes altid "omvendt" ordstilling.

Hallgerðr var fengsom ok stórlynd, enda kallaði hon til alls þess, er aðrir áttu í nánd (Nj. 11, 14). cfr. fyrir því at nóttin er eigi afliðin til lykta, enda er dagrinn eigi fulliga kominn (Mar. 58, 28). ok láta þeir sér þat eigi einhlítt, heldr hafa þeir undir sik tekit eigur allra vár frænda (OH. 32, 5). cfr. þvíat eigi elskaði hann þá at eins úvini sína, er hann bad fyrir þeim, heldr elskaði hann þá, er hann ávitaði þá um útrú (Hom. 75, 33).

ARKIV FÖR NORDISK FILOLOGI XVI, NY FÖLJD XII.

17