Plenior ut si quos delectet copia justo,
Cum ripâ simul avulsos ferat Aufidus acer.
At qui tantulo eget, quanto est opus, is neque limo 60 Turbatam haurit aquam, neque vitam amittit in undis. At bona pars hominum decepta cupidine falso: Nil satis est, inquit, quia tanti, quantum habeas, sis. Quid facias illi? Jubeas miserum esse, libenter Quatenus id facit. Ut quidam memoratur Athenis 65 Sordidus, ac dives, populi contemnere voces Sic solitus: Populus me sibilat; at mihi plaudo Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arcâ. Tantalus à labris sitiens fugientia captat Flumina. Quid rides? mutato nomine, de te 70 Fabula narratur. Congestis undique saccis Indormis inhians, et tanquam parcere sacris Cogeris, aut pictis tanquam gaudere tabellis. Nescis quò valeat nummus, quem præbeat usum? Panis ematur, olus, vini sextarius: adde, 75 Queis humana sibi doleat natura negatis. An vigilare metu exanimem, noctesque, diesque, Formidare malos fures, incendia, servos, Ne te compilent fugientes, hoc juvat? Horum Semper ego optârim pauperrimus esse bonorum. At si condoluit tentatum frigore corpus, Aut alius casus lecto te affixit; habes qui Assideat, fomenta paret, medicum roget, ut te Suscitet, ac reddat natis carisque propinquis.
Non uxor salvum te vult, non filius: omnes
35 Vicini oderunt, noti, pueri atque puellæ.
Miraris, cùm tu argento post omnia ponas,
Si nemo præstet quem non merearis amorem?
At si cognatos, nullo natura labore
Quos tibi dat, retinere velis, servareque amicos,
90 Infelix operam perdas: ut si quis asellum
In campo doceat parentem currere frenis.
Denique sit finis quærendi: cumque habeas plus, Pauperiem metuas minùs, et finire laborem Incipias, parto quod avebas: nec facias quod 93 Umidius quidam, non longa est fabula, dives, Ut metiretur nummos; ita sordidus, ut se Non unquam servo meliùs vestiret. Ad usque
Supremum tempus, ne se penuria victûs Opprimeret, metuebat. At hunc liberta securi 100 Divisit medium, fortissima Tyndaridarum 3.
Quid mi igitur suades? ut vivam Mævius? aut sic
Ut Nomentanus? Pergis pugnantia secum
Frontibus adversis componere. Non ego, avarum
Cùm veto te fieri, vappam jubed, ac nebulonem.
103 Est inter Tanaïm quiddam, socerumque Viselli.
Est modus in rebus, sunt certi denique fines,
Quos ultrà citràque nequit consistere rectum.
Illuc, unde abii, redeo: Nemon'ut avarus
Se probet, ac potiùs laudet diversa sequentes;
110 Quodque aliena capella gerat distentius uber,
Tabescat: neque se majori pauperiorum
Turbæ comparet; hunc atque hunc superare laboret!
Sic festinanti semper locupletior obstat.
Ut, cùm carceribus missos rapit ungula currus,
115 Instat equis auriga suos vincentibus, illum
Præteritum temnens extremos inter euntem.
Inde fit ut rarò, qui se vixisse beatum
Dicat, et exacto contentus tempore vitæ,
Cedat, uti conviva satur, reperire queamus.
Jam satis est: ne me Crispini3 scriia lippi
Compilasse putes, verbum non ampliùs addam.
3 3 Clytemnestre et Hélène, filles de Léda, et petites-filles de Tindare. Il s'agit ici de la première, qui assassina Agamemnon son époux. Il n'y a eu qu'une Clytemnestre; mais le Poëte appelle ainsi, par antonomase, toutes les femmes de son espèce.
Vappa, du vin tourné, aigri, pour dire un homme perdu de débauche. Nebulo, un libertin, un vaurien.
Ambubaiarum' collegia 2, pharmacopolæ3,
Mendici, mimæ, balatrones, hoc genus omne
Moestum ac sollicitum est cantoris morte Tigelli :
Quippe benignus erat. Contrà hic, ne prodigus esse
5 Dicatur metuens, inopi dare nolit amico,
Frigus quo duramque famem depellere possit.
Hunc si perconteris, avi cur atque parentis
Præclaram ingratâ stringat malus ingluvie rem,
Omnia conductis coëmens obsonia nummis;
10 Sordidus atque animi quòd parvi nolit haberi,
Respondet. Laudatur ab his, culpatur ab illis.
Fufidius vappæ famam timet ac nebulonis,
Dives agris, dives positis in fœnore nummis.
Quinas hic capiti mercedes exsecat, atque
15 Quantò perditior quisque est, tantò acriùs urget.
Nomina sectatur, modò sumptâ veste virili,
Sub patribus duris, tironum. Maxime, quis non,
Jupiter, exclamat, simul atque audivit? At in se
Pro quæstu sumptum facit? Hic, vix credere possis
20 Quàm sibi non sit amicus: ita ut pater ille Terenti*
Fabula quem miserum gnato vixisse fugato
Inducit, non se pejus cruciaverit, atque hic.
Si quis nunc quærat quò res hæc pertinet? illuc : Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt. 25 Pastillos Rufillus olet, Gorgonius hircum.
1 Ambubaiæ, joueuses de flûte, mot syriaque latinisé. 2 Collegia, en général, toutes sociétés ou confraternités que l'on suppose entre gens de même état.
3 Aventuriers qui allaient de ville en ville, débiter leurs drogues, comme nos marchands d'orviétan.
Ménédême, dans l'Heautontimorumenos.
Quomodo agendum. si quid fortè amici in nos peccaverint.
Omnibus hoc vitium est cantoribus, inter amicos
Ut nunquam inducant animum cantare rogati,
Injussi nunquam desistant. Sardus habebat
Ille Tigellius hoc. Cæsar', qui cogere posset,
5 Si peteret per amicitiam patris, atque suam, non
Quidquam proficeret. Si collibuisset, ab ovo
Usque ad mala 2 citaret, Io Bacche, modò summâ
Voce, modò hâc, resonat quæ chordis quatuor, imâ.
Nil æquale homini fuit illi". Sæpè velut qui
10 Currebat fugiens hostem persæpè velut qui
Junonis sacra ferret. Habebat sæpè ducentos,
Sæpè decem servos. Modò Reges, atque Tetrarchas,
Omnia magna loquens; modò: Sit mihi mensa tripes,et
Concha salis puri, et toga, quæ defendere frigus,
15 Quamvis crassa, queat. Decies centena dedisses
Huic parco, paucis contento; quinque diebus
Nil erat in loculis. Noctes vigilabat ad ipsum
Mane diem totum stertebat. Nil fuit unquam
Sic impar sibi. Nunc aliquis dicat mihi: Quid tu?
20 Nullane habes vitia? Imò alia, haud fortasse minora.
Mænius absentem Novium cùm carperet: Heus, tu,
Quidam ait, ignoras te? An ut ignotum dare nobis
Verba putas? Egomet mi ignosco, Mænius inquit.
Stultus, et improbus hic amor est, dignusque notari.
' Cæsar, Auguste. Patris, Jule-César, père adoptif d'Auguste.
2 Depuis le commencement du repas jusqu'à la fin.
3 C'est le commencement ou le refrain de quelque chanson à boire.
"Tout était inégal chez lui, non-seulement le chant, mais la démarche, le train, les discours, la conduite.
25 Cùm tua pervideas oculis mala lippus inunctis;
Cur in amicorum vitiis tam cernis acutum,
Quàm aut aquila, aut serpens Epidaurius? Attibi contrà
Evenit, inquirant vitia ut tua rursus et illi.
Iracundior est paulò; minùs aptus acutis
30 Naribus horum hominum; rideri possit, eò quòd
Rusticiùs tonso toga defluit, et malè laxus
In pede calceus hæret. At est bonus, ut melior vir
Non alius quisquam; at tibi amicus; at ingenium ingens
Inculto latet hoc sub corpore: denique teipsum
33 Concute, num qua tibi vitiorum inseverit olim
Natura, aut etiam consuetudo mala; namque
Neglectis urenda filix innascitur agris.
Illuc prævertamur, amatorem quòd amicæ
Turpia decipiunt cæcum vitia, aut etiam ipsa hæc
40 Delectant, veluti Balbinum polypus Agnæ.
Vellem in amicitiâ sic erraremus, et isti
Errori nomen virtus posuisset honestum.
At, pater ut gnati, sic nos debemus amici,
Si quod sit vitium, non fastidire. Strabonem
45 Appellat pætum pater; et pullum, malè parvus
Si cui filius est, ut abortivus fuit olim
Sisyphus hunc varum, distortis cruribus; illum
Balbutit scaurum, pravis fultum malè talis.
Parciùs hic vivit; frugi dicatur : ineptus
50 Et jactantior hic paulò est: concinnus amicis
Postulat ut videatur: at est truculentior, atque
Plus æquo liber; simplex fortisque habeatur.
Caldior est, acres inter numeretur: opinor,
Hæc res et jungit, junctos et servat amicos.
At nos virtutes ipsas invertimus, atque
Sincerum cupimus vas incrustare. Probus quis
Nobiscum vivit; multùm est demissus homo: illi
Tardo, cognomen pingui damus: hic fugit omnes
Insidias, nullique malo latus obdit apertum ;
60 Cùm genus hoc inter vitæ versetur, ubi acris
Invidia, atque vigent ubi crimina pro bene sano
Ac non incauto, fictum, astutumque vocamus.
Esculape, adoré à Épidaure sous la forme d'un serpent.
|