portae cuftos, nullus infidiator viae: fiqui exire volunt confulere fibi poffunt: qui vero in urbe se commoverit, cuius ego non modo factum, fed inceptum ullum, conatumve contra patriam deprehendero: fentiet in hac urbe effe confules vigilantes, effe egregios magiftratus, elle fortem fenatum, effe arma, effe carcerem: quem vindicem nefariorum, ac manifeftorum fcelerum maiores noftri elle voluerunt. Atque haec omnia fic agentur, Quirites, ut res maximae minimo motu, pericula fumma nullo tumultu, bellum inteftinum, ac domefticum, poft hominum memoriam crudeliffimum, ac maximum, ine uno togato duce et imperatore, sedetur. quod ego fic adminiftrabo, Quirites, ut, fi ullò modo fieri poterit, ne improbus quidem quisquam in hac urbe poenam Tui fceleris (ufferat. fed fi vis manifeftae audaciae, li impendens patriae periculum me neceffario de hac animi lenitate deduxerint: illud profecto perficiam, quod in tanto, et tam infidiofo bello vix optandum videtur, ut ne quis bonus intereat, paucorumque poena vos iam omnes falvi effe poffitis. Quae quidem ego neque mea prudentia, neque huma nis confiliis fretus polliceor vobis, Quirites; fed multis, et non dubiis deorum immortalium fignificationibus: quibus ego ducibus in hanc fpem, fententiamque fum ingreffus: qui iam non procul, ut quondam folebant, ab extero hofte, atque longinquo; fed hic praefentes fuo numine, atque auxilio fua templa, atque urbis tecta defendunt: quos vos, Quirites, precari, venerari, atque implorare debetis, ut, quam urbem pulcherrimain, florentiffimam, potentiffimamque effe voluerunt, hanc omnibus hoftium copiis, terra, marique fuperatis, a perditiffimorum civium. nefario fcelere defendant.

Plinius.

6. B. VIII. 1. S. 30. So sehr sich seine Lobrede auf den Raiser Trajan von den übrigen aus dem Alterthum auf uns gekommenen Lobreden auf spätere Kaiser unterscheidet; fo kann man noch in ihr die vielen Spuren von dem Verfall der rös mischen Beredsamkeit nicht verkennen, die sich schon sogleich nach der großen Staatsumåndrung zu äußern anfiengen, und wovon der schatbare Dialog eines unbekannten Verfaffers die Ursachen fo trefflich entwickelt. Die Lobrede des jüngern Plinius verråth durchgehends den Mann von Geist und Talent, den uns auch feine Briefe auffallend genug entdecken; aber es mangelt ihr an Natur, Einfachheit und jener edeln Stärke, die mit der römis schen Freiheit verloren gegangen war. Man sieht die ängstlichen Bestrebungen, neu, schön und einnehmend zu seyn, überall herz verschimmern; und so würdig Trajan mancher ihm hier ertheils ten Lotiprüche seyn mochte, so sind sie doch zu ausschließend, zu verschwenderisch ertheilt, und offenbar auf größern Zufluß der Kaiserguns abgezielt. In dem hier ausgehobenen Theile dieser Rede, der mir einer der glücklichsten scheint, wird die edle, uns befangne Sinnesart des Kaisers, und sein mußterhaftes Benchs men in seinen Privatverhältnissen, geschildert.

Habet hoc primum magna fortuna, quod nihil tectum, nihil occultum effe patitur, principum vero non modo domós, fed cubicula ipfa intimosque feceffus recludit, omniaque arcana nofcenda famae proponit atque explicat. Sed tibi Caefar, nihil accommodatius fuerit ad gloriam, quam penitus infpici. Sunt quidem praeclara, quae in publicum profers; fed non minora ea, quae limine tenes. Eft magnificum, quod te ab omni contagione vitiorum reprimis ac revocas, fed magnificentius, quod tuos. Quanto enim magis arduum est, alios praeftare quam fe: tanto laudabilius, quod, quum ipfe fis optimus, omnes circa te fimiles tui effecifti. Multis illuftribus dedecori fuit, aut inconfultius uxor affumta, aut retenta patentius: ita foris claros domeftica deftruebat infamia: et ne maximi cives ha berentur, hoc efficiebat, quod mariti minores erant. Tibi uxor in decus et gloriam cedit. Quid enim illa fanctius? quid antiquius? Nonne, fi Pontifici maximo deligenda fit coniux, aut hanc, aut fimilem (ubi eft autem fimilis?) elegerit? Quam illa nihil fibi ex fortuna tua, nifi gaudium vindicat? quam constan ter, non potentiam tuam, fed ipfum te reveretur? 212

Idem.

Idem eftis invicem, quod fuiftis: probatis ex aequo: nihilque vobis felicitas addidit, nifi quod fcire coepiftis, quam bene uterque veftrum felicitatem ferat. Eadem quam modica cultu? quam parca comitatu? quam civilis incessu? Mariti hoc opus, qui ita imbuit, ita inftituit: nam uxori fufficit obfequii gloria. An, quum videat, quam te nullus terror, nulla comitetur. ambitio: non et ipfa cum filentio incedat? ingredientemque pedibus maritum, in quantum patitur sexus, imitetur? Decuerit hoc illam, etiamfi diversa tu facias. Sub hac vero modeftia viri, quantam debet verecundiam uxor marito? femina fibi?

Soror autem tua, ut fe fororem effe meminit! ut in illa tua fimplicitas, tua veritas, tuus candor agno. fcitur! ut fi quis eam uxori tuae conferat, dubitare cogatur, utrum fit efficacius ad recte vivendum, bene inftitui aut feliciter nafci. Nihil eft cam pronum ad fimultates, quam aemulatio, in feminis praefertim: ea porro maxime nafcitur ex coniunctione, alitur aequaÎitate, exardefcit invidia, cuius finis eft odium. Quỡ quidem admirabilius exiftimandum eft, quod mulieribus duabus in una domo, parique fortuna, nullum certamen, nulla contentio eft. Sufpiciunt invicem, invicem cedunt: quumque te utraque effufiffime diligat, nikil fua putant interesse, utram tu magis ames. Idem utrique propofitum, idem tenor vitae, nihilque ex quo fentias duas effe. Te enim imitari, te fubfequi student. Ideo utraque mores eosdem, qui utraque tuos, habet: inde moderatio, inde etiam perpetua fecuritas. Neque enim unquam periclitabuntur effe privatae, quae non defierunt. Obtulerat illis fenatus cognomen Auguftarum, quod certatim deprecatae funt, quam diu appellationem Patris patriae tu recufalles: feu, quod plus effe in eo iudicabant, fi uxor et foror tua, quam fi Auguftae dicerentur. Sed quaecunque illis ratio tantam modeftiam fuafit; hoc magis dignae. funt, quae in animis noftris et fint et habeantur auguftae, quia non vocantur. Quid eniin laudabilius feminis, quam fi verum honorem non in fplendore titulorum, fed in iudiciis hominum reponant? magnisque nominibus pares fe faciant, etiam duin recufant?

Jam etiam et in privatorum animis exoleverat prifcum mortalium bonum, amicitia, cuius in locum inigraverant affentationes, blanditiae, et peior odio amoris fimulatio. Etenim in principum domo nomen tantum amicitiae, inane fcilicet irrifumque ma-、 nebat. Namque poterat effe inter eos amicitia, quorum fibi alii domini, alii fervi videbantur? Tu hanc pulsam et errantem reduxisti: habes amicos, quia amni, cus ipfe es. Neque enim, ut alia fubiectis, ita amor imperatur: neque eft ullus affectus tam erectus, et li ber, et dominationis impatiens, nec qui magis vices exigat. Poteft fortaffe princeps inique, poteft tamen odio effe nonnullis, etiamfi ipfe non oderit: amari, nifi ipfe amet, non poteft. Diligis ergo, quum diligaris, et in eo, quod utrinque honeftiffimum, tota gloria tua eft; qui fuperior factus, defcendis in omnia familiaritatis officia, et in amicum ex imperatore fubmitteris: imó tunc maxime imperator, quum amicum ex imperatore agis. Etenim quum plurimis amicitiis fortuna principum indigeat, praecipuum eft principis opus, anicos parare. Placeat tibi femper haec fecta, et cum alias virtutes tuas, tum hanc conftantif fime, teneas: nec unquam perfuadeatur, humile esse principi, nifi odiffe. Jucundiffimum eft in rebus humanis amari, fed non minus amare: quoruin utroque ita frneris, ut quum ipfe ardentiffime diligas, adhuc tamén ardentius diligaris. Primum, quia facilius eft, unum amare, quam multos: deinde, quia tibi amicos tuos obligandi adeft facultas tanta, ut nemo poffit te, nifi ingratus, non magis amare,

Operae praetium eft referre, quod tormentum tibi iniunxeris, ne quid amico negares. Dimififti optimum virum, tibi cariffimum, invitus et triftis, et quafi retinere non posses: quantum amares eun, desiderio expertus es: diftractus feparatusque, dum cedis et vinceris. Ita quod fando inauditum, quum prin. ceps et principis amicus diverfa velletis, id potius factum eft, quod amicus volebat. O rem memoriae literisque mandandam? Praefectum praetorii non ex ingerentibus, fed ex fubtrahentibus legere: eundemque otio, quod pertinaciter amet, reddere: quumque fis ipfe diftentus imperii curis, non quietis gloriam cui

213

quam

quam invidere. Intelligimus, Caefar, quantum tibi pro laboriosa ista statione et exercita debeamus, quum otium a te, tanquam res optima, et petatur, et detur. Quam ego audio confufionem tuam fuiffe, quum digredientem profequeris? Profequutus enim nec temperasti tibi, quo minus exeunti in litore amplexus ofculuin ferres. Stetit Caefar in illa amicitiae specula, precatusque maria, celeremque (fi tamen ipfe voluiffet) recurfum, nec fuftinuit recedentem non etiam atque etiam votis, lacrymis, fequi. Nam de liberalitate taceo. Quibus enim muneribus aequari haec cura prin. cipis, haec patientia poteft? qua meruifti, ut ille fibi nimium fortis, ac prope durus videretur? Nec dubito, quin agitaverit fecum, an gubernacula retorqueret: et feciffet, nifi quod pene in ipfo contubernio principis felicius iucundiusque eft, defiderare principem defiderantem. Et ille quidem ut maximo fructu fuscepti, ita inaiore depofiti officii gloria fruitur: tu autem facilitate ifta confequutus es, ne quem retinere videaris invitum.

Civile hoc erat, et parenti publico convenientiffimum, nihil cogere: femperque meminiffe, nullam tantam poteftatem cuiquam dari poffe, ut non fit gratior poteftate libertas. Dignus es, Caefar, qui officia mandes deponere optantibus; qui petentibus vacationem invitus quidem, fed tamen tribuas; qui ab amicis orantibus requiem non te relinqui putes; qui semper invenias, et quos ex otio revoces, et quos otio reddas. Vos quoque, quos parens nofter familiariter infpicere dignatur, fovete fancte iudicium eius, quod de vobis habet: hic vefter labor eft. Princeps enim, quum in uno probavit amare fe fcire, vacat culpa, fi alios minus amnat. Ipfum quidem quis mediocriter diligat? quum leges ainandi non det, fed accipiat? Hic praefens, ille mavult abfens amari, uterque ametur, ut mavult: nemo in taedium praesentia, nemo in oblivionem abfentia veniat. Tenet quisque locum, quem femel meruit; faciliusque eft, ut oculis eius vul tus abfentis, quam ut animo caritas excidat.