Imágenes de páginas
PDF
EPUB

Quintilian.

S. B. VIII. 1. S. 298... Man legt gewöhnlich diesent vortrefflichen Lehrer der guten Schreibart und Beredsamkeit eine Sammlung von Deklamationen oder Uebungsreden bei, deren wir noch neunzehn größere, und hundert fünf und vierzig kürzere besiken. Jene find ausgeführter, diese nur Entwürfe des Haupts inhalts zur weitern Ausarbeitung. Beide aber find dieses Schrifts ftellers und seines åchten Geschmacks fast durchaus unwürdig; auch entsprechen sie den von ihm selbst ertheilten Vorschriften allzu wes nig. Es lässt sich nicht einmal annehmen, daß sie von seinen Schülern, und unter seiner Aufsicht, geschrieben wären. Wenn ich daher eine kurze Probe daraus mittheile, so geschieht es nur zum defto auffallendern Beweise ihres Unwerths; und ich wähle in diesem Falle gerade eine der schlechtesten Es ist der Anfang der sechszehnten von den größern Deklamationen, die Amici Va des; pro iuvene contra matrem, überschrieben ist, und von der Burmann selbst sagt: Haec declamatio intricatior et minus ele gans mihi videtur, et cuius fere fingulae periodi aliis verbis exponi deberent, Der Fall ist folgender. Zwei Freunde, deren eis ner noch eine Mutter hatte, waren in die Fremde gereiset, und einem Tyrannen in die Hände gefallen. Die Mutter verlor vor vielem Weinen über dieß Mißgeschick ihres Sohns das Gesicht. Die beiden jungen Leute wirkten es aus, daß der Sohn feine Mutter besuchen könne, unter der Bedingung, daß wenn er nicht an einem bestimmten Tage zurück kehrte, sein Ausbleiben an dem andern bestraft werden sollte. Ihm war ein Eid abgenommen; und nun wollte ihn die Mutter aus dem Grunde zurückbehalten, weil man, den Gesetzen zufolge, seine Eltern nicht in der Noth verlassen müsse. Dieß Zumuthen zu widerlegen ist diese Nede, oder vielmehr dieser Entwurf, bestimmt.

Etfi, fanctiffimi viri, olim omnes videor humanorum pectorum affectus in folam amicitiam contuliffe et pa-' tior invidiam hominis, qui fibi non reliquerit, ut ainaret et matrem: quoties tamen univerfam pietatis meae confcientiam intueor, in qua minimum eft, quod videor bonus amicus, non poffum non hanc primam electionis noftrae complorare fortunam, quod mihi necefle est aut amicum relinquere, aut matrem. Facinus, feveriffimi viri, facinus fit impatientiffimis affectibus meis, quod fuccurri non poteft duobus. Excedit omnem querelae meae complorationem, quod tam diverfis meorum conatibus adversa conveniunt, ut videar eligere. Quid non darem mifer pro luce matris, qui ut illam viderem, amicum dedi? Fidem veftram, iudices, ne inter maximas neceffitates pereat ufus ho

214

mninis,

[ocr errors]
[ocr errors]

minis, qui paratus eft duobus impendi. Jam hic eft tota ratio clementiae, ne ibi me detineatis, ubi non profum. Nec diffimulo, fanctiffimi viri, proferre me, cum maximi, tum incredibilis exempli fidem, ut non immerito poffim videri cun mâtre colludere. Ego videor excogitaffe iftum colorem, et hoc quod detineor, amicitiae vocatur infirmitas. Miferemini iudices, tentate me, et dimittite. An voluerim reverti, fcire non poteftis, nifi revertor. Illud, fanctiffimi iudices, illud adfectus meos torquet ac lacerat, quod fim ingenti exfpectatione deceptus. Speraveram futurum, ut hoc loco rem magnam faceret et mater. Paraveram apud tyrannum hanc iactationem, ut me crederet remiffin: et genus oftentationis adamaveram, ut mirarentur hominis fidem etiam in orbitate. Quo vultis hoc animo feram, quod, etiam ut revertar, amico meo mater impofuit? Et quantum ad hanc pertinet, maximum invenem decepit, illum, qui meos crediderit adfectus, Non poffum, iudices, litis huius diffimulare facinus: innocentius fuerat, ut ego nollem reverti. Viderint, fanctiffimi viri, qui receptas nominum persuasiones, velut aliquam fervitutis caritatem, attendunt. Me fi quis interroget, nullos adfectus tantum nafci puto.. Et fi quis omnia vera ratione perfpiciat, quidquid liberos, fratres, propinquos, invicem tenet, amicitia, eft. Homines igitur, quos cun maxime incredibilium rerum loquitur invidia, fumus fine dubio non eiusdem pars animae, non eiusdem pondus uteri; et quanto minus in cauffis, tanto plus in adfectu eft. Admirabilior caritas, in quam coimus viribus noftris. Non pudet, iudices, hanc fateri perfuafionem, minus debetur homini, qui aliquem, ideo tantum amnat, quia neceffe eft. Ita eft, iudices, ita eft, a primis ftatim aetatibus in eandem coire vitam habet aliquem fraternitatis adfectum. Sic effectum eft, ut nos ftatim fama, committeret: et tali certamine coivimus, ut fi quid ac cidiffet uni, deberet et alteri exemplum. Inde eft, quod et pariter reverti contemfimus, et quafi facilius ellet inter fidos, placuit fub incerto pelagi cohaerere, Nec tamen vanitate, nec discurfu putetis extractos magnas et inexplicabiles navigandi fuiffe cauffas, vel hinc poteftis aeftimare, quod nós non detinuit hic ina

X

ter.

1

ter. Utrumne igitur, iudices, fumere de nobis etiam nunc voluit experimentum ipfa amicitia? et parum fortuna credidit hominibus adhuc tantum feliciter amantibus? An haec eft magnae femper opinionis invidia? nec ulli unquam tam plena confeffione laudan, tur, ut illos non ipfa quoque amicitia tentare velit? Litoribus adpulfi fumus, homines, quorum omnia ca fus, fama cuftodiebat, confumimur terrore, qui pas rentibus ftatim caecitas eft. Hinc illud evenit, quod fumus pariter adligati. Sic magis adverfus folutum carcer inventus eft. Pudet, iudices, iam in hoc victus, iam inferior receffi: ex duobus magis amatur, quem tyrannus paratus eft adligare. Quantum tibi, amice, debeo! Non potuit nos dividere, nifi mater. Tibi primum caecitas nunciata eft; tuus hic adfectus fuit, quod hoc credidit tyrannus. Quid ille non fecit, ut rex defideravit vicarium corpus, amplexus eft catenas. Sponderi fibi voluit hominem rediturum; per maria, per matrem repromifit de incertis, tanquam de animo fuo. Quis hominum pro fe tam multa feciffet? Praeftitit, inquam, amicus, praeftitit rem, quam videbatur ideo tyrannus indulfiffe, ne fieret; et hominem, qui in rebus humanis noluit hunc elle adfectum, decipimus, dum tentamur. Ego non invenio, cur horreat mater carcerem, quid fibi velit quafi destinatas operire cervices. Non odit me tyrannus, cuius non ́interest, an alium occidat. Miferere mater, (fi quis eft magnorum meritorum pudor) querere quod unum de caecitate impatientius ex nobis amaris femper absentem. Cui tu fortunae, quibus neceffitatibus iniicis manum? Me ad amicum meum admitteret alterius catena, et tyrannus nunc mihi portas aperiret, fubfidio navigium pirata praeftaret. Si mehercle ante morgrer, ire deberes mater ad diem. Mifera non intelligit, quanto te magis pius obligaverit amicus? Plus debes homini, qui me tibi remifit, ex quo pati non potes, ut revertar. Libet mehercle, iudices, libet mifereri hominum, qui me laudant revertentem, mihi credidit, ut redirem. Ita nunc ego facio rem magnam, ego fum ille bonus amicus, ille mirabilis, ille narrandus. Si qua dicentis fides eft, facinus mihi videtur, quod fcio me non effe periturum. Sentit,

215

Amicus

iudi

iudices, et ipfa mater, rem fe facere turpiffimam, fi neceffitate detinear. Itaque mulier, quae adhuc de adfectu cuncta fecerat, ad legem fubito convertitur. Peffima, iudices, cauffa matris eft, in qua plurimum lex poteft. Liberi parentes in calamitate ne deferant. Facinus eft, iudices, hoc dici homini reverfo. Ita nunc ego contemno matrem, ego despicio caecitatis obfequia, homo, qui onnium calamitatum mearum ambitum in hoc confumfi, ut redirem? qui inter fupremas follicitudines non pro me rogavi? Mihi quisquam contumacium fupplicia liberorum, mihi neglectae pietatis' minatur invidiam? Bone Jupiter, quanti mihi conftitit, ne malus filius viderer? Imputem tibi necelle eft, mater, quod meum amicum propter te reliqui, ad quem facinus est non reverti.

[ocr errors][ocr errors][merged small]

111.

Italianer.

Giovanni della Casa.

[ocr errors]

S. B. II, S. 19. Das hier von ihm mitgetheilte Bruchs fuck einer Lobrede auf den Staat von Venedig, an den dortis gen Adel gehalten, ist im ersten Bande der Profe Fiorentine befinds lich, aus denen, so wie aus verschiednen andern Werken, ich mehs rere italianische Reden, weltlich und geistlichen Inhalts, hátte geben können, wenn ich nicht lieber den wenigen mir noch übrigen Raum für beffere Beispiele andrer Nationen aufsparen wollte. Der Vorrath italianischer Reden ist groß und zahlreich genug, wie man schon aus dem Verzeichniffe sehen kann, welches Hr. von Blans Fenburg in den beiden neuesten Ausgaben der Sulzerischen Theos rie, in dem Artikel Rede, davon geliefert hat. Aber es findet sich, unter dieser Menge weniges von ausgezeichnetem Werthe. Die Sprache der meisten von diesen Reden ist gefünftelt, weitschweifig und pomphaft; vollends in den Predigten, die noch dazu mit vies len lateinischen Anführungen aus den Schriften der Kirchenväter aufgeftust sind. Die gegenwärtige Rede des della Casa erkennen die Stalidner für eins ihrer ersten Meisterstücke, obgleich auch sie von den gedachten Mängeln nicht ganz frei ist, und sehen den Vers luft ihres leßtern Theils für einen großen Nachtheil der achten toss kanischen Beredsamkeit an. Nur glaubt ihr Herausgeber, daß man fle, gleich einem antiken Torso, desto mehr bewundern werde, und wendet auf sie die Worte des Altern Plinius an: Quippe in iis lineamenta reliqua, ipfaeque cogitationes artis cum fpectantur, atque in lenocinio commentationis dolor eft; manus, cum id agerent, extinctae defiderantur.

Niuna cofa odono gli uomini più piacevole, che le lodi loro; ed or voleffe Iddio, che le noftre orecchie, così avefiero naturalmente potere di conofcere le vere lodi dalle falfi, com'elle hanno virtù di discernere le accordate voci dalle difcordi, perciocchè veramente beato colui, alla cui anima il vero fuono perviene di foave concento. Ma noi non abbiamo quefta conofcenza, e come l'altre cofe care, e preziofe fogliono effere fpeffe volte da alcuno falfificate, e fcambiate per inganno, così interviene di queste due fimilmente. Perciocchè le lu-' finghe, e quella, che molti chiamano l'adulazione fotto fpecie di vera laude, le fue menzogne di dolciffimo ve

1

leno

1

« AnteriorContinuar »