Imágenes de páginas
PDF
EPUB

derer ehrer Guder in stander Ehe bedrepen mach, efft glick des Mannes Gudere dadorch verbetert, darvan is he ehren Erven nene Rekenschop, edder Wedderstadinge tho doende schüldig. §. 3. So averst de Manne vor der Fruwen mit Dode affginge, so nimpt de Fruwe uth den Güdern ehren ingebrachten Brutschatt, und thor Wedderlage noch so vele, alse sick de Brutschatt belopt, idt sy den, dat sünderlicke Beschede und Breue in der Ehestiffting upgerichtet, de sodaner Jegenvermakinge eene gewisse Mate geven, darby werth idt pillich gelatten. §. 4. Cho solkem, alse vorgeschreven is, nimpt de Fruwe den halven Deel van dem Buwgude. §. 5. Averst watt unbewechliche Güder sin, werden vor Erfgüder geholden, daran mach der Fruwen nichts gehoren. §. 6. Watt Man und Fruwe in stander Eheschop mitt einander verwerwen, und ehr Guht verbeteren, des schollen beide Deele, unde ehre Erven billich tho gelicke geneten. §. 7. Darümme, so einer stervet, idt were de Man effte Fruwe, de nene Kinder hedden, und ein dem andern nene Belatinge gemaket hedde, so beholt de by Leven blifft, de Hellffte des wolgewunnenen Gudes, und de ander helfte fellet an des Verstorvenen negste Erven, idt sy de Mann, effte de Fruwe. §. 8. Effte nu de Mann Schulde nalethe, so schall de Fruwe ehren ingebrachten Brutschaft vor allen Gelovigern uth den Güderen nehmen, efft gelick den Gelovigern de Güdere uthdrücklick verpandet wereun, S. 9. Watt averst der Fruwen in stander Ehe angestorben, effte gegeven were, dat bewislick in des Mannes Güder gekamen, hefft se mit des Mannes Gelovigern datfülve tho forderen, tho den Godern glicken Chodridt. §. 10. Ingelicken schall idt geholden werden mit der Beteringe jegen den Brutschatt. §. 11. Effte averst de Geloviger uthdrücklicke Verpandinge up de Güdere hadden, so werden se der Fruwen vorgetagen. §. 12. Hedde de Frum ock uthdrücklicke Pandschop up de Güder vor sick, so geit dejenige vor, des Pandschop am oldesten is. §. 13. So idt sick averst bevege, datt Mann und Fruwe tho glicken vor apenem Gerichte ethwas verpanden, effte sick worvör sülffschüldig verschreven, edder een vor den andern Burge worde, unde sodanes, wo berort vor Gericht geschege: Datt is krefftigh, und hefft de Fruwe darjegen sick mit Recht nicht tho behelpenn.

18. Christlyke Kercken-Ordninge, de yn den Fürstendömen, Schleswig, Holsten 2c. schal geholden werdenn. Vorrede.

Wy Christian van Gades Gnaden tho Dennemarken, Norwegen, der Wenden vnde Gotten Köning, Hertoge tho Schleßwig, Holstenn, Stormarn vnde der Dythmarschen, Grauen tho Oldenborch vnde Delmenhorst, Entbeden vnsen Fürstendomen vnsen Groth thovorn. Wy prisen Godt, vnd dancken syner Gnaden yn ewicheit. Dat wy gekamen syn, tho der erkentenisse synes leuen Söns vnsers Heren Jesu Christi, vnde erkennen, dat wy Landt vnde Lüde van eme hebben, wo ock yederman wol weth, dat wy dorch Gades wunder, krafft unde Gnade darby beholden gebleuen synt. Wy vorhapen ock vnde vorseen vns tho Gades Gnade vnd Barmherticheit, dat vns solck erkentenisse vnde erlüchtinge Gades Wordes, wert wysslick vnde kloecklick helpen Regeren. Alse de Wyßheit secht, Prouerb. ym achten Capittel. Myn ys beide Raedt vnde Daedt, Jck hebbe vorstandt vnde macht, dorch my Regeren de Köninge, vnde de Radtheren setten dat Recht, dorch my herschen de Försten vnde alle Regenten vp Erden, Darumme dat wy nicht vndanckbar syn solcker vnuthspreckliker gnade Gades, vnde dat ock vnse Erfflande yn der Christliken Religion Sache, nicht so yamerlick mögen bliuen yn vorderffliker vnordeninge, hebben wy vns vth Gades gnaden neuen vnsen Reden vnde Landtschop vorgenamen, Eine Christlike Kercken Ordeninge na Gades Worde, Vnde Christus beueel vp thorichtende. Nicht wat Nyes tho makende (dar behöde vns Godt vor) Sonder apenbar mit önsen Erfflanden anthonemende, Dat vns vuse leue Here Godt durch syne Propheten vnde Apostelen beualen hefft. Welcker ock thouorn de Hillige Kercke, dat ys de Christenheit, vth dem Munde der Aposteln vnd Predigers Christi, angenamen hebben, vnd geholden, Er so veele Erdomes hyrtho geschlagen ys, dat dorch dat Euanges lium Christi vordunckert vnde vnderdrücket ys. Darmit wy volgen den Erempeln etliker Hilligen Richters vnde Köningen, Alse Dauids, Ezechias, Josaphat, Josias, De thouorn ock so gedan hebben. Se makeden nicht wat Nyes (alse vnuorstendige Lüde vns willen schuldt geuen) Sonder se früchteden Godt, vnde richteden wedder vp de Gades Ordeninge, welcker dorch Godtlose Richter, Köninge, Regenten, dorch godtlose Papen, valsche Propheten edder Predigers, vnde dorch dat vugelönige Volk ge

fallen was. Tho dessem Gadesdenste erkennen wy uns schuldich, dat wy.solckes don scholen. Wente Esaias hefft gewissaget van der Hilligen Christenheit also, de Köninge scholen dyne Veders werden, vnde de Köninginnen dyne Ammen, vnde Dauid ym Psalm, de Dochter Zor (dat ys Tyrus) wert mit geschencke dar syn, de Riken ym volcke werden vor dynem Angesicht Bidden 2c. Paulus Roma am riij secht, dat de Werltlife Auericheit Gades Denerynne ys. Godt sy gelauet dat wy dat weten, ys nu de Auericheit Gades Denerynne, wen se dat Schwerdt recht vöret tho straffende de bösen, vnde tho bescharmende de framen, so achten wy dat de Auericheit van Gade geordent alder erst vnde recht yn erem Ampte Gades Denerynne ys, Wenn se vorschaffet gude Christlike Ordeninge, dardorch de Christlike Kercke edder Christenheit, de Lifflick op Erden vnder der Auericheit ys, Geistlick mit Gades Worde, vnd tidtlick mit neringe vnde nodtrofft wert erholden alse de hilligen Richters vnd Köninge (wo gesecht ys) hebben gedan, Gade tho Eeren, vnde velen Lüden thor Salicheit. Wy hebben auerst Desse Ordeninge tho stellende ersten beualen, vnsen gelerden vnd Predicanten vnde Pastorn, dartho ock gebeden, den Hochgebarnen Försten, Heren Johannes Frederiken, Hertogen_to_Sachssen vnde Churförsten vnsen fründtlifen leuen Öhmen, Dat syne leue vns schicken wolde eren Johan Bugenhagen, Pomeranum der Hilligen Schrift Doctorn. Deme syne leue ock also. gedan hefft, Vnde wy vns des gegen syner Leue tho bedanckende hebben. Desfuluen Mannes Radt vnd vlith, hebben wy neuen vnsen Andern Reden yn desfer hilligen Ordeninge anthorichtende gebrucket, ock demsuluen geuolget. Welcker wy allene der orsake antögen, vp dat nemandt gedencken möge, alse hedde wy hirynne wreuelick vnde vnbedechtiglick gehandelt, Sonder na rade so veler vnde gelerder Lüde hirynne, wes nütte vnde förderlick syn wolde, beschlaten.

Actum vnde Datum Rendeßborch, Vp einem Gemenen Landt Dage, yn bywesen gemeldeter Vnser Rede, Praelaten, Ridderschop, Mannen, vnde Steden, dar tho beropen, am Negenden Dage Martij. Anno ym XLII.

Gedrücket the Magdeborch, dorch Hans Walter. Anno

M.D.XLII.

14. Mien leve Landessprak, gude Nacht!

Ick meen de Sprak nicht, van de ebm vörher twee Proben gebm sünt. Dat heet Plattdütsch, is't aber nicht un is't, nau nahm, so to keen Lied wes'n. Ne, so spricket unde wricket unse Sprake nicht, un so wenig binn de Pahlen als vör apm Gericht kommt so vel Hochdütsch un Declination toglik ut ehrn Mund, dat se seggn scholl: vor apenem Gericht. Schrebm is so worn van studerte un halfstuderte Lüd, aber sprakn is nimmer so wordn. Twarns seggt Jacob Grimm, vör den ick sonst alln Respect heff, in sien Grammatik: Vör sößhundert Jahr hett jeder gemeene Bur Vollkamheitn un Fienheitn in de Sprak wußt, d. h. alle Dag' utövt, van de fik de bestu Spraklehrer hütigs Dags nichts mehr dröm latn. Doch wi wöllt daräber mit nimms striedn. Hier is de Red' van unse plattdütsche Sprak, de wi nu hebbt, dat de inn Weggahn begrepm is, un daräber heff wi Orsak to klagn.

Riek is se, riek an Wör un an Redensartn; de van uns dusend hemm will, de ehr egendömlik tohört, kann sick bi den meldn, de dit schrifft, he is licht optofragn. En paar lett he ut, sien Dör geit nicht drang. Dwatsch, dwellig, däsig, vördweer," Übersetter, komm her!,,Mall, pall, prall, krall, drall, hännig, dännig“ Gesell, komm opt Stück un segg mi dat opm Prick! dann schast du Meister wardn. Riet is se un licht to sprekn. Nu, de hochdütsch sprickt, kann ock vel stubm latn van de hochdütsche Schrift, dat he nicht mit utsprickt; alleen he mutt doch dat Pf bruckn, wo de Plattdütsche dat blote P bruckt: Pand, Perd, Plog, un dat scharpe 3, wo de anner : Tom, Tungn, Lehrn (de Lehrn na de Nehrn settn) un de veln susn ßß und ssss, wo wi in echt plattdütsche Wör meist immer t:,,Sie schmissen zwölf schwarze Kazen ins Wasser" - sprick dat plattdütsch un hör, wodennig't denn klingt. Licht to sprekn un kört. Van all de tallosn ee, de in't Hochdütsche de Wör achteran hebbt: Sprache, Weise, Lehre, liebe, treibe, meide un van all de tallosern en en, besonners in de Liedwör: lieben, treiben, meiden, weet de Plattdütsche nichts, da wesselt se mit dat n in en bes sonnern Con un wenn b, p un m vörhergahn, mit m: lebm, lopm, brumm, un mit dat egentlike n: gahn, stahn, schlan; kört is se, wiel se so vele Silbm afschmitt, womit dat hochdütsche Word bepackt is, to nöm de Silf ge, un seggt: ick

heff afschmetn, för: ich habe abgeschmissen. So steit de platts dütsche Sprat da, fast op ehr Knakn, dat sünt de mitludn Bokstabm un hett nicht mehr Fleesch to dregn, as to en or deutlikn Gang nödig is; den geit se un piept nicht mit all de hochdütschn ii, un fücht nicht rechts oder links, ob se ock bi ehre Präposition den rechtn Casum sett un bi ehre Verba, et is ehr all een Dohnd, vör keen Sprachfehler ward se roth, vör de Falschheit soppt un stoppt se. Denn, toleßt, richtig kann en Kind se sprekn, hochdütsch aber sprickt nimms richtig.

De gude Sprak! Alleen wat hölpt't eenmal, wi holn se nicht, un wi möhtn de hochdütsche nicht op! Mit so en lütin Opsaß, as disse (Opsatz is all half-hochdütsch) ward nichts utricht. Se hett sick, de Haupt- und Heldensprache, as Jemand se nömt, all gar to fast sett. En Hööft- un Heldenbok in Plattdütsch much vellicht wat utrichtn. Aber dat schrief een! Wi könnt gar nicht mehr rein plattdütsch sprekn. Ick kann mien Fründ noch grötn latn, aber en Grot kann ick em nicht schickn, dat mutt en Gruß wesn, wenn he mi (mick) verstahn schall. Dat de hochdütsche de Sprak op de Canzel un int Gericht wordn is, makt noch nichts, man kann wol seggn, da hört se hen, solke Dinge verlangt en folke Sprak, en andere, en högere, en hillige, de bi de Pött un bi de Plog is darto nicht gud nog. Alleen wat krieg wi im däglikn Lebm förn hochdütsche Sprak! Siet 1814 geschüht,,der Vortrag des Schullehrers und überhaupt der ganze Unterricht in der hochdeutschen Mundart ausschließlich“, darto in Landscholn as in Stadtscholn,,Anleitung zum Rechtschreiben“, man weet, wie flietig hochdütsche Sprak in veln Scholn drebm ward, un doch, watt gifft't förn Sprekn! un gar wat förn Schriebm! Aber wie fünt de Städter all van dit Hochdütsche voll, binah holt sick dat Plattdütsche man noch under de nedderste Klaß op; en Denstmädin bi en Kopmann bestellt ehr Warf all hochdütsch; un opm Landn, de Soldat wesn is oder faken mit den Amtmann sprickt, mit den Prester verkehrt, de en betin Handel un Wandel drifft u. s. w., de meent, he mutt hochdütsch, un Andre meent, dat schimpt se, wenn se nicht ebm so. Dar feilt wahrlik noch vel an, wenn ock alle Menschn erst hochdütsch, as't denn herutkommt, bi den Pott un bi de Plog sprekn, dat se denn ock wordn gud sprekn, so gud, as't de hochdütsche Sprak vermag, un so gud schriebm. För vörnehme Lüd, gebildte, as man seggt, is de hochdütsche Sprak,

« AnteriorContinuar »