Adde peregrinis causas, mea Musa, Latinas,
Inque suo noster pulvere currat equus.
Cornipedi Fauno cæsa de more capella,
Venit ad exiguas turba vocata dapes;
Dumque sacerdotes verubus transsuta salignis
Exta parant, medias sole tenente vias,
Romulus et frater, pastoralisque iuventus,
Solibus et campo corpora nuda dabant,
Cæstibus, et iaculis, et missi pondere saxi
Brachia per lusus experienda dabant.
Pastor ab excelso, Per devia rura iuvencos,
Romule, prædones, eripe, dixit, agunt.
Longum erat armari. Diversis exit uterque
Partibus; accursu præda recepta Remi.
Ut rediit, verubus stridentia detrahit exta:
Atque ait, Hæc certe non nisi victor edet.
Dicta facit, Fabiique simul. Venit irritus illuc
Romulus, et mensas ossaque nuda videt.
Risit, et indoluit Fabios potuisse Remumque
Vincere: Quinctilios non potuisse suos.
Fama manet facti, posito velamine currunt:
Et memorem famam, quod bene cessit, habet.

25

30

335

40

Forsitan et quæras, cur sit locus ille Lupercal;
Quæve diem tali nomine caussa notet.

23 Three MSS, peregrina, and so B. 23 Two MSS. causam... Latinam, and so B. 27 Transita transfixa-traiecta. 28 Four MSS fovente. 28 Two MSS. medium...diem, a gloss. 31 Six MSS. vectibus-others vestibus-one utribus. 31. 32 This couplet wanting in three MSS. 32 Five MSS. ludus, which is corrupt. 32 Two MSS. expedienda-one excutienda. 34 Four MSS. eripe-the rest et Reme. 36 Many MSS. occursu. 36 Many MSS. retenta. 37 Pendentiaspirantia spumantia—fumantia. 37 Four MSS. detulit. 43 One MS. fama volat. 44 Many good MSS. gessit.

Ilia Vestalis cœlestia semina partu
Ediderat, patruo regna tenente suo.
Is iubet auferri parvos, et in amne necari.
Quid facis? ex istis Romulus alter erit.
Iussa recusantes peragunt lacrimosa ministri.

Flent tamen, et geminos in loca iussa ferunt.
Albula, quem Tibrin mersus Tiberinus in unda
Reddidit, hibernis forte tumebat aquis.
Hic, ubi nunc Fora sunt, lintres errare videres;
Quaque iacent valles, Maxime Circe, tuæ.
Huc ubi venerunt neque enim procedere possunt
Longius, ex illis unus et alter, ait:

5

10

At quam sunt similes! at quam formosus uterque! 15
Plus tamen ex illis iste vigoris habet.

Si genus arguitur vultu, ni fallit imago,
Nescio quem vobis suspicor esse Deum.
At si quis vestræ Deus esset originis auctor:
In tam præcipiti tempore ferret opem.
Ferret opem certe, si non ope mater egeret:
Quæ facta est uno mater et orba die.

Nata simul, moritura simul, simul ite sub undas
Corpora. Desierat; deposuitque sinu.
Vagierunt clamore pari: sentire putares.
Hi redeunt udis in sua tecta genis.
Sustinet impositos summa cavus alveus unda.
Heu quantum fati parva tabella vehit!
Alveus in limo silvis appulsus opacis,

Paullatim fluvio deficiente, sedet.

Arbor erat: remanent vestigia: quæque vocatur
Rumina nunc ficus, Romula ficus erat.

Venit ad expositos, mirum, lupa fœta gemellos.
Quis credat pueris non nocuisse feram?

20

20

25

25

339

30

Non nocuisse parum est: prodest quoque; quos lupa

nutrit,

Perdere cognatæ sustinuere manus.

3 Several MSS. Silvia. 5 Many MSS. pueros, and so B. and K. 8 Some good MSS. loca sola. 11 One MS. agitare. 11 Two MSS. solebant, 13 Two MSS. nec iam, and so B. 14 Two MSS. an alter, and so B. 15 Almost all ah!...ah! 18 Two MSS. suspicer. 23 Two MSS. peritura, and so B. 24. Three MSS. simul. 25 All except three vagierant. 25 So seven MSS.-the rest ambo pariter. 28 Five MSS. curva. 28 So three MSS.-very many tulit, and so K.-others dedit fuit. 29 Eight MSS. impulsus. 32 Most MSS. transpose the words Rumina... Romula. 35 Quod in one good MS. 36 Two MSS. prodere, and so B.

Constitit, et cauda teneris blanditur alumnis,
Et fingit lingua corpora bina sua.
Marte satos scires; timor abfuit.

Vbera ducunt,

Nec sibi promissi lactis aluntur ope.
Illa loco nomen fecit, locus ipse Lupercis.
Magna dati nutrix præmia lactis habet
Quid vetat Arcadio dictos a monte Lupercos:
Faunus in Arcadia templa Lycæus habet.

40

XIV. 4.

FASTI. IV. 809.

ROMULUS ET REMUS. ROMÆ NATALIS.

MORS REMI.

Iam luerat pœnas frater Numitoris, et omne
Pastorum gemino sub duce vulgus erat
Contrahere agrestes, et moenia ponere utrique
Convenit. Ambigitur moenia ponat uter,
Nil opus est, dixit, certamine, Romulus, ullo:
Magna fides avium est, experiamur aves.
Res placet. Alter init nemorosi saxa Palati:
Alter Aventinum mane cacumen init.

Sex Remus, hic volucres bis sex videt ordine: pacto

Statur: et arbitrium Romulus urbis habet.

Apta dies legitur, qua mœnia signet aratro.
Sacra Palis suberant: inde movetur opus.
Fossa fit ad solidum: fruges iaciuntur in ima,
Et de vicino terra petita solo.

Fossa repletur humo, plenæque imponitur ara:
Et novus accenso fungitur igne focus.
Inde premens stivam designat moenia sulco:
Alba iugum niveo cum bove vacca tulit.
Vox fuit hæc regis, Condenti, Iupiter, urbem,
Et genitor Mavors, Vestaque mater ades;

5

10

15

38 Three good MSS. lingit-others lambit. 48 Many MSS. permissi-others promissa. 41 Several MSS. Lupercal-one Lupercus.

4 Many MSS. nomina. 5 One of the best MSS. and six others adit. 6 Adit B., on no good authority. 7 Many MSS. facto. 9 Seven MSS. quæ mænia. 11 Very many MSS. solitum. 13 Many MSS. terræque -one has plenæ imponuntur arenæ. 14 Several MSS. finditur-others funditur-fingitur. 17 Many MSS. condentis.

Quosque pium est adhibere Deos, advertite cuncti :
Auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.
Longa sit huic ætas, dominæque potentia terræ:
Sitque sub hac oriens occiduusque dies.
Ille precabatur. Tonitru dedit omina lævo
Iupiter: et lævo fulmina missa polo.
Augurio læti iaciunt fundamina cives;
Et novus exiguo tempore murus erat.

Hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat;
Sintque, Celer, curæ, dixerat, ista tuæ.

Neve quis aut muros, aut factam vomere fossam
Transeat; audentem talia dede neci.

Quod Remus ignorans, humiles contemnere muros
Cœpit, et, His populus, dicere, tutus erit?
Nec mora, transsiluit. Rutro Celer occupat ausum,
Ille premit duram sanguinolentus humum.
Hæc ubi rex didicit lacrimas introrsus obortas
Devorat, et clausuin pectore vulnus habet.
Flere palam non vult, exemplaque fortia servat:
Sicque meos muros transeat hostis, ait.

20

25

30

336

35

Dat tamen exsequias: nec iam suspendere fletum
Sustinet: et pietas dissimulata patet

40

Osculaque applicuit posito suprema feretro:
Atque ait, Invito frater ademte, vale.
Arsurosque artus unxit: fecere, quod ille,

Faustulus, et moestas Acca soluta comas.
Tum iuvenem nondum facti flevere Quirites,
Vltima plorato subdita flamma rogo est.

45

Vrbs oritur, quis tunc hoc ulli credere posset?
Victorem terris impositura pedem.

Cuncta regas: et sis magno sub Cæsare semper:
Sæpe etiam plures nominis huius habe.

50

19 One MSS. dei. 19 Four MSS. adv. vultus-one cunctos-one certi. 20 Twelve MSS. Auspicibus bonis-one auspiciisque bonis. 20 One of the best MSS. hoc bene-another hoc breve another hoc modo. 21 Two of the best MSS. domitæ. 23 Many MSS. omnia. 23 Two MSS. læta-one lato-one lava-others dextro-plena. 29 Other MSS. tactam-one fractam-one pressam-one versam. 33 Rutro is a conj. emend. The MSS. have retro, or rastro, or ristro, or ultro. 40 Three MSS. dissimulanda. 45 Many MSS. Three of the best MSS. nunc. 47 Illi. 50 Two of the best MSS. et semper

iuvenes. 46 B. omits est. 47

47 Many good MSS. possit. plures.

be

Et quoties steteris domito sublimis in orbe
Omnia sint humeris inferiora tuis.

XV.

FASTI. I. 335.

SACRA PRISCA, VICTIMÆ, ETC.

Victima, quæ dextra cecidit victrice, vocatur.
Hostibus a motis hostia nomen habet.
Ante, Deos homini quod conciliare valeret,
Far erat, et puri lucida mica salis.

Nondum pertulerat lacrimatas cortice myrrhas

5

Acta per æquoreas hospita navis aquas.

Tura nec Euphrates, nec miserat India costum,
Nec fuerant rubri cognita fila croci.

Ara dabat fumos, herbis contenta Sabinis,
Et non exiguo laurus adusta sono.

10

Si quis erat, factis prati de flore coronis
Qui posset violas addere, dives erat.
Hic, qui nunc aperit percussi viscera tauri,
In sacris nullum culter habebat opus.
Prima Ceres avidæ gavisa est sanguine porcæ,
Vlta suas merita cæde nocentis opes.
Nam sata, vere novo, teneris lactentia succis,
Eruta setigeræ comperit ore suis.

Sus dederat pœnas. Exemplo territus huius
Palmite debueras abstinuisse, caper.

Quem spectans aliquis dentes in vite prementem,
Talia non tacito dicta dolore dedit:

15

20

Rode, caper, vitem: tamen hinc, cum stabis ad aram,
In tua quod spargi cornua possit, erit.
Verba fides sequitur: noxæ tibi deditus hostis
Spargitur affuso cornua, Bacche, mero.

25

2 So K. Two good MSS. amotis, and so B.-almost all the rest a domitis. 9 Two MSS. contecta-six contemta, which is corrupt. 11 Other MSS. fractis-flexis-one plexis. 17 Most MSS. sulcis. 22 Other MSS. verba-seven digna. 23 Five MSS. hic-one huic, and so K. 25 One of the best MSS. noxa-five have mox est-the rest noxa. 25 Many MSS. debitus. 26 Spargit et. 26 Other MSS. effuso-one a fuso-one infuso